کارناوال | راهنمای سفر
آداب و رسوم مراسم ازدواج بختیاری ها
در میان ما ایرانیان ازدواج و آداب و رسوم آن یکی از بهترین و با ارزشترین مراسم است و در هر نقطه از این سرزمین آداب و سنن متفاوتی را در میان اقوام مختلف خواهیم دید. بر خلاف شهرهای بزرگ که روز به روز ازدواج و شادی و سرور آن کمرنگ می شود و تنها تجملات و زرق و برق بی فایده آن افزون می شود، در میان اقوام اصیل ایرانی همچون بختیاری ها، به جوانب اصلی و مهم این پیوند توجه می شود و برای آغازی شیرین و فرجامی نیکو تمامی افراد طایفه تلاش می کنند و خود را در این بزم سهیم می دانند.
از این رو کارناوال به میان اقوم بختیاری می رود برای همراهان از مراسم ازدواج در این طایفه می گوید. مراسمی که سراسر با تعاون و یاری افراد طایفه برگزار می شود و همه افراد خود را در برگزاری آن سهیم می دانند و اجازه تحمل سختی و فشار مالی و روحی را به پسر و دختر جوان نمی دهند تا بتوانند زندگی شیرین و بادوامی را آغاز کنند.
با کارناوال همراه شوید در این سفر شاد و لذت بخش...
( متاسفانه به دلیل کمبود منابع برای این مطلب در بعضی از قسمتها از تصاویری استفاده شده که به طور کامل مربوط به عنوان آن نمی باشد، پیش از ورد به ادامه مطلب پوزش ما را بپذیرید. )
شنایی با ایل بختیاری
دنیای بختیاری ها، دنیایی با رنگ های شاد و صدای سرنا و ساز و دهل است.
مردمانی اصیل با زبانی شیرین، موسیقی جان نواز و فرهنگی غنی و...
مردمانی که باید به حضورشان در این سرزمین بالید؛ چرا که شیرزنان و غیورمردانش همیشه و در همه حال از این آب و خاک، با اقتدار و صلابت دفاع کردند .
آداب و رسوم این قوم بزرگ و عزیز ایرانی، بسیار جالب و تماشایی است که ریشه اقلیم و افکار و اعتقادات آنان دارد.
ازدواج نیز سنتی پسندیده در میان تمامی اقوام است که در اجرای مراسم آن همه با هم حضوری تماشایی و موثر دارند. بختیاری ها در اجرای مراسم ازدواج مانند دیگر مراسم بسیار هماهنگ و همراه هستند و در این شادی بزرگ همه ایل شرکت می کنند.
همراهمان باشید تا در ادامه با آداب و رسوم مراسم ازدواج بختیاری ها آشنا شویم.
در این جشن با رقص قوم بختیاری نیز آشنا شویم.
بختیاری ها در واقع لر هستند که به گویش بختیاری صحبت می کنند. ایل بختیاری به دو شاخه ی هفت لنگ و چهارلنگ تقسیم میشوند.
این قوم کوچ رو هستند که البته امروزه بسیاری از آن ها یکجانشین شده اند. دشت های خوزستان محلی است که کوچ روهای بختیاری تابستان را در آنجا می گذرانند و زمستان به بخش های غربی چهارمحال و بختیاری می روند.
این ایل هم مانند دیگر اقوام و مردمان آداب و رسومی خاص خودشان دارند ، یکی از این آداب و رسوم را می توان در مراسم ازدواج آن ها دید.
رسم و رسومات منحصر به فردی که از فرهنگ بر می خیزد و دانستن آن ها خالی از لطف نیست.
راسم ازدواج ایل بختیاری
پیش از مطالعه آداب و رسوم ازدواج با نحوه انتخاب همسر در میان قوم بختیاری آشنا شویم.
انتخاب همسر
در هر قوم و طایفه ای، ازدواج و آداب و رسوم آن، از بهترین و زیباترین سنت های آن هاست.
در میان بختیاری ها نیز ازدواج، مراسم و آداب خاص خود را دارد. نقش والدین در این امر بسیار مهم و پررنگ است و درواقع انتخاب کننده اصلی آنها هستند.
انتخاب همسر در میان بختیاری ها به 5 شیوه صورت می گیرد که در ادامه به آن می پردازیم...
(البته باید متذکر شویم که این نوع انتخاب در گذشته مرسوم بوده و مراسم کدخدایی صورت می گیرد؛ اما دیگر طبق روال گذشته سنتی برگزار نمیشود.)
1 ) ازدواج ناف برون
هر گاه دختر و پسری تقریبا در یک زمان با هم به دنیا بیایند، والدین بند ناف دختر را به نام پسری که همزمان با او متولد شده می برند تا در زمان بلوغ به عقد هم درآیند. این انتخاب سرنوشت دختر و پسر را از همان بدو تولد توسط والدین مشخص می کنند و آن ها دیگر نمی توانند اعتراضی کنند و باید به این امر تن دهند حتی اگر میل باطنی آن ها به این ازدواج نباشد.
2 ) ازدواج خون بس
در هنگام نزاع میان دو طایفه بختیاری، اگر کسی کشته می شد؛ بزرگان برای جلوگیری از ادامه این خون و خونریزی، به صحبت و مذاکره می پرداختند وبرای نزدیک شدن دو طایفه، نزدیکترین دختر به قاتل را به عقد پسری از از خانواده مقتول در می آوردند و این وصلت را "خون بس" می نامیدند.
3 ) ازدواج گا به گا
اگر در خانواده عروس و داماد دختر و پسر جوانی وجود داشت، به میل خود آنها، داماد خواهر خود را به عقد آن پسر در می آورد و یا بالعکس. و به این نوع ازدواج گا به گا می گفتند و پیوندی محکم بود در میان انواع دیگر ازدواج در میان بختیاری ها.
4 ) ازدواج فامیلی
از ریشه دارترین انواع ازدواج در این ایل می باشد. این ایل، معمولا برای دخترها و پسرهایشان همراه و همسری از ایل خود برمی گزینند و به ندرت پسر یا دختری بختیاری با غیر بختیاری ازدواج می کند. بیشتر ازدواج ها فامیلی صورت می گیرد و پسر جوانی که قصد ازدواج داشته و دختری در اقوام داشتند، نمیبایست از قوم دیگر یا یک دختر غریبه را نامزد کند.
در واقع پدر و مادر پسر انتخاب می کنند که او با کدام دختر ازدواج کند. والدین پسر درباره دختری که مناسب می دانند با بزرگان و اقوام خود مشورت کرده و بزرگانی را از میان خود به کدخدایی(خواستگاری) دختر می فرستند واگر آن ها پاسخ مثبت بگیرند، یار دیگر با تحفه (لباس و انگشتر و حنا) به خانه دختر می روند.
5 ) ازدواج هم بهری
اگر پسری از کودکی در خانواده ای کار می کرد و امین صاحبخانه بود، او را شریک یا هم بهر می گفتند و اگر این شخص در جوانی به دختر صاحبخانه خود علاقه مند میشد، پدر دختر بدون گرفتن شیربها یا مهریه و ... دخترش را به عقد او در می آورد.
گوش وَرداری
پیش از هرچیز خانواده دختر باید بدانند که فردی قصد خواستگاری کردن از دخترشان را دارد، این اطلاع رسانی از خواستگار به خانواده دختر را گوش وَرداری می گویند.
در ازدواج های فامیلی خواستگاری توسط پدر ومادربزرگ صورت می گیرد و اگر خواستگار غریبه باشد یکی از بانوان فامیل وظیفه گوش ورداری را البته به صورت مخفیانه به عهده گرفته و نزد پدر و مادر دختر می آید، آن ها اگر جوابشان مثبت بود، اجازه می دهند تا خانواده پسر برای خواستگاری و آداب آن اقدام کند.
زون گشون (بله گفتن )
برای گرفتن پاسخ مثبت از پدر دختر، اقوام داماد هدیه ای که اغلب یک راس قاطر را به خانه دختر می برند و اگر این هدیه را دختر و خانواده اش بپذیرند به معنی قبول درخواست آنهاست و می توانند به خواستگاری دختر بروند. هدیه زون کشون را پس از عروسی به عروس می دهند. پارچه ای هم به عنوان هدیه به عروس می دهند که به آن "بِلِکه بندون" گفته می شود.
بله برون و دست بوسون
بعد از آن که خانواده عروس اجازه دادند، با توجه به تقویم ماه های قمری، ایام هفته، ستارهٔ سعد ونحس، عدم تداخل با ایام سوگواری ونیزعزادار نبودن طرفین، روز خوبی را برای بله برون انتخاب می کنند و به خانواده عروس خبر می دهند. در آن روز داماد به همراه خانواده و اقوام با شادی و نواختن ساز و دهل و خواندن آوازی به نام "دوالالی " به سمت خانه عروس راهی می شوند. بختیاری ها برای بزرگان طایفه احترامی قابل توجه قائلند و در این راه بزرگان طایفه بر اسب سوارند و بقیه پای پیاده می آیند. خانواده داماد برای خانواده عروس وسایل پذیرایی و چندین راس گوسفند پیشکش می برند.
در این مراسم خانواده ها راجع به رسم و رسومات و مهریه و شیربها و ... با هم صحبت می کنند و به نتیجه می رسند. پس از آنکه حاضرین با هم توافق کردند، داماد به خدمت پدر عروس می رود و دست وی رو می بوسد که به این عمل دست بوسون می گویند.
صورت جلسه ای را مبنی بر توافقات می نویسند و شناسنامه دختر را به یکی از افراد معتمد در مجلس می سپارند تا در روز عقد از وی تحویل گیرند.
برخی از طوایف در انتهای مراسم قندی را به نیت شیرین زندگی عروس و داماد می شکنند که به آن قند اِشکنون می گویند.
دوالالی
ترانه هایی که به مناسبت مراسم ازدواج خوانده می شود دوالالی می گویند که از دو کلمه " دُوا " به معنی داماد و" لالْ " یعنی عروسک تشکیل شده و "ی " آخر یای نسبت است و ترجمه روان این کلمه عروس دامادی می شود.
در کل شعرها و نغمه هایی که در این مراسم خوانده می شوند ، هر کدام معنا و مفهوم خاص خودشان را دارند و برگرفته از آداب و سنن ازدواج بختیاری ها است.
هی هم اویذیم هم اویذیم های گل، آهای گل
هی مگوهین دیر آمــــــــــــذین، آهای گل
هی پل بونذین پل بونـدین های گل، آهای گل
هی چوانار تـــــــــرکه فلــــوس، آهای گل
هی تا بیاهه بگذرده های گــــــل، آهای گل
هی آقا دوا با عــــــــــــــــروس، آهای گل
نامزدی
در گذشته وقتی دختر و پسر را باهم نامزد می کردند، داماد برای سر زدن و دیدن همسرش باید با دستی پر به سمت خانه پدر دختر می رفت و باید تحفه ای مثل پارچه، طلا، نقره و... را برای او می برد.
پیش از عید نوروز هم ماد و خواهر داماد "آش عیدی" که غذایی از گوشت و برنج بود به خانه ی عروس می بردند.
قالی عروس
در طول دوره نامزدی، دختر شروع می کند به بافتن یک قالی برای جهیزیه خود و تمام تلاش و دقتش را در بافت این قالیچه به کار می برد؛ چون این قالی نشان از سلیقه و هنر عروس دارد.
همه دختران بختیاری، در قالی بافی مهارت دارند و توانایی خود را در بافت فالیچه عروسی خود به زیبایی نشان می دهند.
زیر زونی ( زیر لفظی )
مانند بقیه شهرهای ایران بعد از نامزدی، دختر و پسر باید با هم عقد کنند. در این مراسم صدای نواختن نوازندگان محلی با ساز و دهل و سرنا حال و هوایی خاص به مراسم می بخشد و زنان دستمال بازی و زنان چوب بازی می کنند و هرکس شادی خود را به نوبه خود نشان می دهد. برای آشنایی با موسیقی و رفص بختاری این مطلب را از دست ندهید : رقص قوم بختیاری
تمامی بزرگان و اقوام دو طرف در این جشن شرکت می کنند. سفره عقدی ساده و بی ریا که داخل آن یک جلد قرآن مجید، آینه و شمعدان، ظرفی آب، نان و پنیر و سبزی، یک ظرف عسل و تخم مرغ محلی و... می گذارند و همه دورتا دور سفره منتظر شنیدن بله از عروس هستند.
هنگامی که عاقد صیغه عقد را می خواند عروس قبل از گفتن "بله" زیر زونی میگیرد و پس از دریافت آن، بله را می گوید. زیرزونی رسم جالبی است که این روزها در بین بیشتر ایرانی ها مرسوم است.
(مراسم عقد و عروسی معمولا در عشایر باهم صورت می گیرد).
تهیه سوخت برای عروسی
بختیاری ها بسیار با هم متحدند و در امورات به هم کمک می کنند. چند روزی مانده به روز عروسی، جوانان طایفه برای تهیه سوخت مایحتاج پخت غذای عروسی به کوه و صحرا می روند تا هیزم تهیه کنند. جوانان داوطلب علاوه بر هیزم، برای داماد از گله داران ماست و دوغ و کره و... می گیرند.
جهیزیه عروس
عروس بختیاری از خانه پدر با خود مقداری وسایل زنانه و لوازم زندگی می برد. از پدر خود یک راس قاطر یا مادیان گرفته و برخی ماده گاوی به دخترشان نیز می دهند .از لوازمی که عروس همراه خود می بر یک عدد بادیه مسی است برای استحمام.
روز قبل از عروسی
خانواده داماد روز قبل از عروسی به خانه پدر دختر بارو بنشن می فرستند و به آن "باروزی" می گویند.
صبح روز عروسی نیز داماد در میان طایفه خود به جمع آوری "اوزی " پرداخته؛ اوزی کمک اقوام و بستگان برای شروع زندگی دو جوان است که اغلب گوسفند و بز هدیه می کردند و پس از آن اقوام داماد با پایکوبی و شادی به سمت خانه عروسشان می روند و دختران و زنان طایفه آواز "دوالایی" می خوانند قبل زا آنکه به خانه عروس رسند. خانواده عروس که منتظر میهمانان خود هستند با شنیدن صدای توشمال ها(نوازنده ها) به پیشواز خانواده داماد می آیند و آن ها را به خانه هدایت می کنند.
عروس برون
شادی و سرور این قوم در هنگام مراسم ازدواج، چند روزی طول می کشد و در این جشن مراسم جالبی دارند و تمام طایفه در این مراسم شرکت می کنند پسرها ترکه بازی و سوارکاری می کند. تا پیش از وقت ناهار رقص های محلی و بازی های سنتی قومشان را باهم اجرا می کنند و در این جشن سنگ تمام می گذارند.
کمربستن برای عروس
پیش از حرکت عروس و سوار شدن او بر اسب، مقداری قند داخل یک پارچه می گذارند و آن را توسط برادر عروس به کمر عروس می بندند و عروس را براسب می کنند و جلوی عروس به نیت اینکه فرزند اولش پسر باشد ، پسر بچه ای 8-9 ساله را می نشانند.
در میان راه داماد حرکات مخصوص خود را برروی اسب اجرا می کند برای مراسم جذاب سراندازی آماده می شود.
سرانداز یا ری برقه
سواربازی و مراسم سراندازی داماد مراسمی است که شور و هیجان خاصی دارد. برای این مراسم بهترین اسب موجود در طایفه را برای داماد آماده می کنند تا پیروز میدان باشد.
داماد که سوار بر اسب است با اسب سواران همراه خود به نزدیکی عروس که او نیز سوار بر اسب است می آیند.
سواران به دو گروه تقسیم می شوند و گروهی به نزد عروس و گروهی دیگر نزد داماد می روند. عروس پارچه ای بر دست دارد و بالای سر نگه می دارد و به همراه سورارن گروه خود به سمت خانه داماد می رود، داماد نیز به دنبالشان و باید دستمال را از دست عروس برباید. داماد در این میدان با اسب خود تاخت و تاز می کند و مردم را با حرکات نمایشی خود به وجد می آورد و با مهارت دستمال در دست عروس را از وی میگیرد و فرار می کند. سواران همراه عروس به دنبال او می روند تا دستمال عروس را پس بگیرند. اما همراهان عروس راه را براو می بندند؛ اما داماد باید اینجا خود را نشان دهد و راه خود را باز کند و پیش طایفه خود و همسرش اعتبار کسب کند.
در میان راه حرکت عروس، چوپانانی که در مسیر حضور دارند، قوچی را به نیت فرزند پسر برای عروس به جلوی عروس می آورند و داماد با بکب از وابستگانش به چوپان هدیه یا وجه نقدی را تقدیم می کنند.
ورود به چادر یا خانه داماد ، گِرزَنون
برای بردن عروس یه خانه بخت، جلوی عروس سواران تیرانداری می کنند و حرکات نمایشی با اسب اجرا می کنند و با نواختن و خواندن نواهای شادی او را به منزل همسرش می رسانند.
عروس به خانه داماد می رسد؛ اما از رفتن به داخل خانه خودداری می کند، در این مرحله خانواده داماد باید خلعتی را که معمولا گوسفند یا بره ای است را باید به عروس پیشکش کند تا وی وارد منزل داماد شود.
گوسفندی را جلوی پای عروس قربان می کنند و باید برای شگون و خیر وبرکت خون حیوان کفش عروس را رنگین کند.
به این مراسم گِرزَنون می گویند.
ورود به حجله
حجله یا چادری سفید را به نیت سفید بختی برای عروس تدارک می بینند و آتشی را درکنار چادر است که عروس باید گرد آن بچرخد و داماد که کنار آتش دیگری ایستاده و در دستمالی هفت تخم مرغ گذاشته و آن را بر سر عروس و همراهانش می ریزد و بعد با همسرش وارد حجله می شود.
اینجا ساقدوش داماد پدرش می باشد و در حجله عروس و داماد را دست به دست هم می دهد.
روگشون
بعد از پذیرایی و صرف ناهار یا شام، نوبت مراسم روگشون است که عروس برای اولین بار صورت خود را به میهمانان نشان میدهد و بهمین علت به آن ری گشون یا روگشون می گویند. پس از آن میهمانان با توجه به استطاعت خود هدیه ای را به عروس می بخشند و عروس نیز در جواب این محبت هدیه ی را به آنها می دهد. اگر هدیه را مردی تقدیم کند، وی از عروس یک جفت جوراب و یک دستمال مردانه می گیرد؛ و اگر بانو باشد، عروس به او جوراب و روسری هدیه می کند.
آش دم بردگونی
فردای شب عروسی خانواده دختر، غذایی را تهیه و تدارک دیده و به سمت خانه داماد می روند و غذا را تقدیم می کنند تا در خانه داماد صرف شود و به آن آش بردگونی می گویند.
پاگشون
اقوام عروس و داماد پس از گذشت چند شب از عروسی، آنها را صرف شام یا ناهار دعوت کرده و هدیه ای را بنا بر وسع مالی خود به زوج تازه می دهند و ازین پس زندگی مشترک زوج جوان آغاز می شود
چنین بختیاری ها برای سنتی دیرینه و مقدس چون ازدواج تدارک می بینند و آن را ارج می نهند و همه طایفه برای شروع زندگی مشترک دو جوان تلاش می کنند و خود را در همه امور فامیلی و طایفه ای خود شریک دانسته و همیشه و همه جا حامی هم هستند. با دادن هدایای مختلف در طول مراسم عروسی، فشار مالی و استرس های موجود را از عروس و داماد می کاهند تا برای زندگی تازه خود با آسودگی بی اندیشند و زیر بار فشارهای سنگین مالی نروند.تا به حال به مراسم عروسی بختیاری ها دعوت شده اید؟ نظرتان را راجع به مراسم عروسی های سنتی با ما در میان بگذارید.
- ۹۷/۱۲/۲۵